stof die in een zure oplossing een andere kleur heeft dan in een basische oplossing
ion
elektrisch positief of negatief geladen atoom
ionaire stof
zout, stof die niet uit moleculen maar uit ionen bestaat
ionenwisselaar
bestaat uit korreltjes kunsthars met zeer veel Na+ ionen. De Na+ ionen kunnen met Ca2+ ionen uit hard water worden uitgewisseld
ionlading
de positieve of negatieve elektrische lading van een enkel ion ofvan een samengesteld ion
kalkwater
een reagens voor koolstofdioxide
katalysator
stof die in staat is bepaalde reacties te versnellen. Een katalysator doet wel mee met de reactie, maar wordt niet verbruikt.
kleurstoffen
geven kleur aan materialen
kloppend maken
er voor zorgen dat links en rechts van de reactiepijl evenveel atomen staan
koken
vloeistof die gasvormig wordt bij het kookpunt
kommaformule
korte schrijfwijze voor een stof met symbolen, bijvoorbeeld water is H2O
kookpunt
temperatuur waarbij een vloeistof kookt
kooktraject
temperatuurgebied waarin een mengsel kookt
koolstofdioxide
verbrandingsproduct van een koolstof verbinding. Koolstofdioxide toon je aan met kalkwater. Het kalkwater wordt wit en troebel
koolwaterstoffen
verbindingen van de atoomsoorten koolstof en waterstof. De kommaformule is C,H
koolzuur
zure oplossing die ontstaat als koolstofdioxide wordt opgelost in water
kraken
het breken van lange moleculen in kortere moleculen
kristal
stukje vaste stof waarin de moleculen regelmatig gestapeld zijn
kristalrooster
regelmatige rangschikking van deeltjes in een vaste stof
kristalstructuur
hoe de moleculen gestapeld zijn, het is een stofeigenschap
kunststof
stof die in de natuur niet voorkomt, maar door de mens kunstmatig wordt Igeproduceerd. De meeste kunstoffen worden gemaakt uit polymeren van aardolieproducten
lakmoes
veel gebruikte indicator. Lakmoes is rood in een zure oplossing en blauw in een basische oplossing
legering
mengsel dat je krijgt door gesmolten metalen te mengen en dan af te koelen, bijvoorbeeld messing, een mengsel van koper en zink
logboek
boekje waarin je opschrijft wat je hebt gedaan, gevonden en bedacht hebt
luchtvervuiling
vervuiling van lucht met roet, koolstofdioxide, stikstofoxiden en zwaveloxiden door verbranding
massapercentage
het massagehalte, aangegeven in delen van 100 (procenten).
massaverhouding
de verhouding van de massa's waarin stoffen met elkaar reageren
mengsel
meerdere stoffen door elkaar
metaal
niet-ontleedbare stof die glanst, vervormbaar is en elektriciteit en warmte goed geleidt
moleculaire stof
stof die uit moleculen bestaat en geen elektrische stroom geleidt
molecuul
groepje atomen die bij elkaar horen
molecuulformule
geeft het aantal en de soorten atomen aan in een molecuul
molecuulmassa
de massa's van alle atomen in een molecuul bij elkaar opgeteld
monomeer
klein molecuul dat een bouwsteen van een groot ketenmolecuul (polymeer) is
natuurlijke bron
bron die een nuttige stof levert bijvoorbeeld water, delfstoffen en fossiele brandstoffen
neerslag
vaste stof in een vloeistof die niet is opgelost en (langzaam) naar de bodem zakt
negatief ion
atoom of atoomgroep met een negatieve elektrische lading
neutraal (wat betreft de pH)
niet zuur en ook niet basisch. Een oplossing is neutraal als de pH van de oplossing 7 is. Een neutrale oplossing kan een indicator niet van kleur laten veranderen
neutraliseren
ontzuren tot een oplossing neutraal is onderzoeksplan beschrijving van hoe je iets gaat onder zoeken
nevel
fijne verdeling van druppeltjes water in lucht
niet-metalen
niet-ontleedbare stoffen die stroom niet geleiden, met uitzondering van koolstof
niet-ontleedbare stof
stof die je niet kunt ontleden de moleculen van deze stoffen bestaan uit minimaal twee verschillende soorten atomen.
norit
actieve koolstof, een adsorptiemiddel
onderzoeksplan
beschrijving van hoe je iets gaat onderzoeken
onderzoeksvraag
hiermee geef je aan wat je wilt onderzoeken
onedel metaal
metaal dat in vochtige lucht reageert met zuurstof
ontbrandingstemperatuur
temperatuur waarbij een stof gaat branden
onthardingsmiddel
bevat een negatiefion dat met Ca2+ een neerslag vormt
ontleden
van één stof meerdere stoffen maken
ontleding
is een ontledingsreactie
ontledingsreactie
een reactie waarbij uit één uitgangsstof twee of meer reactieproducten ontstaan. Een ontledingsreactie heet ook wel ontleding
ontleedbare stof
stof die je kunt ontleden
ontsmettingsmiddelen
doden bacteriën en schimmels
ontzuren
toevoegen van een basische stof of basische oplossing aan een zure oplossing, waardoor de oplossing minder zuur of neutraal of zelfs basisch wordt
ontzwavelen
Drandstoffen ontdoen van zwavel(verbindingen). Voorkomt het ontstaan van zwaveldioxide bij verbrandingen
onverzadigde oplossing
als je in een oplossing nog meer vaste stofkunt oplossen
onvolledige verbranding
verbranding met te weinig zuurstof
oplosbaarheid
a antal gram van een stof dat bij een bepaalde temperatuur maximaal in een L oplosmiddel kan worden opgelost. De oplosbaarheid van de meeste vaste stoffen neemt toe als de temperatuur hoger wordt. De oplosbaarheid van gassen neemt bij een hogere temperatuur af
oplosbaarheidstabel
Tabel waarin de oplosbaarheid van zouten staat. In de tabel staan de positieve ionen in de rijen en de negatieve ionen in de kolommen. Je vlindt de oplosbaarheid van een zout op de kruising van de rij en de kolom van de ionen van het zout
oplossen
vaste stof in een vloeistof doen, waarbij de deeltjes van de vaste stof los van elkaar komen en tussen de deeltjes van het oplosmiddel komen en zo onzichtbaar worden
oplossnelheid
hoe snel een stof in water oplost
oxide
verbrandingsproduct. bijvoorbeeld koolstofdioxide, C,O
ozonlaag
beschermende laag rond de aarde die schadelijke UV-straling tegenhoudt
periode
een (horizontale) rij in het periodiek systeem
Periodiek systeem
In het periodiek systeem vind je informatie over alle atoomsoorten
pH (van een oplossing)
Zuurgraad. Getal dat aangeeft hoe zuur of hoe basisch een oplossing is. Bij pH = 7 is een oplossing neutraal, bij pH < 7zuur hoe kleiner de pH, hoe zuurder) en bij pH > 7 basisch (hoe groter de pH, hoe meer basisch)
Polymeer
een groot ketenmolecuul dat uit heel veel kleine moleculen (monomeren) is gemaakt
polymerisatie
proces waarmee je van heel veel kleine moleculen (monomeren) een groot ketelmolecuul (polymeer) maakt
positief ion
atoom of atoomgroep met een positieve elektrische lading
presentatie
manier om de resultaten van een onderzoek aan anderen te laten zien of vertellen
producteisen
een product moet veilig zijn, er goed uit zien, duurzaam zijn, stevig zijn, lekker ruiken, goed zijn voor je gezondheid en niet gevaarlijk zijn als je het product normaal gebruikt.
productieproces
manier waarop je een product maakt. Een productieproces moet voldoen aan allerlei eisen van veiligheid, gezondheid en milieu.
productonderzoek
onderzoek naar de samenstelling of eigenschappen van een product
radioactieve stoffen
stoffen die straling uitzenden
reactie
gebeurtenis waarbij stoffen verdwijnen en nieuwe stoffen ontstaan
reactieproduct
nieuwe stof die je bij een reactie hebt gekregen
reactieschema
schematische manier om op te schrijven wat bij een reactie gebeurt. In een reactieschema geeft een pijl aan dat er een reactie optreedt. Voor de pijl staan de namen van de uitgangsstoffen en achter de pijl staan de namen van de reactieproducten
reactiesnelheid
de snelheid waarmee beginstoffen verdwijnen en reactieproducten ontstaan. De reactiesnelheid hangt afvan de soort stof, de verdelingsgraad, de temperatuur, de concentratie en de aanwezigheid van een katalysator
reactievergelijking
schematische manier om op te schrijven wat bij een reactie gebeurt. In een reactievergelijking geeft een pijl aan dat er een reactie optreedt. Voor de pijl staan de notaties van de uitgangsstoffen en achter de pijl staan de namen van de reactieproducten. (vanaf hoofdstuk 5 in klas 3 wordt door middel van coëfficiënten ervoor gezorgd dat het aantal atomen van elke soort voor de pijl even groot is als achter de pijl)
reactieverschijnsel
waar je reacties aan kunt herkennen, bijvoorbeeld vuurverschijnselen, kleurveranderingen
reactiewarmte
de hoeveelheid warmte die bij een reactie nodig is of vrijkomt
reagens
stof die je gebruikt voor het aantonen van een stof
residu
de stof die bij het filtreren achterblijft op het fIlter
recyclen
stoffen uit afvalmaterialen halen en deze opnieuw gebruiken
relatieve atoommassa
het verhoudingsgetal voor de massa van een atoom
relatieve molecuulmassa
het verhoudingsgetal voor de massa van een molecuul (de massa's van alle atomen in een molecuul zijn bij elkaar opgeteld)
roet
zwarte stof die vrijkomt bij een brand met gele vlammen
rook
vaste deeltjes fijn verdeeld in lucht
ruisende vlam met kern
zeer hete vlam die je goed hoort en maakt met een gasbrander
ruw ijzer
ijzer met een tamelijk hoog koolstofgehalte (ongeveer 5 massa%) dat als product uit een hoogoven komt
salpeterzuur
zuur dat wordt gebruikt voor de bereiding van nitraten
samengesteld ion
ion dat bestaat uit een groepje atomen die samen een positieve of negatieve elektrische lading hebben, bijvoorbeeld NH+en SO2-
scheiden
moleculen sorteren
scheidingsmethode
een manier die in de scheikunde gebruikt wordt om stoffen van elkaar te scheiden. Er zijn verschillende scheidingsmethoden
schuim
fijne verdeling van lucht in een vloeistof
sensor
geeft gegevens door middel van een elektrisch signaal aan een meetkastje
smelten
vaste stof wordt vloeibaar
smeltpunt
temperatuur waarbij een zuivere stof smelt
smelttraject
temperatuurgebied waarin een mengsel van vaste stoffen smelt
staal
ijzer met een tamelijk laag koolstofgehalte (ongeveer 0,1-1,2 massa%). Staal wordt voor vele toepassingen gebruikt, meestal in legeringen met nikkel, chroom of andere metalen. In het algemeen is staal met een hoger koolstofgehalte harder dan staal met een lager koolstofgehalte
stikstofoxiden
verbrandingsproduct dat de luchtverontreinigt en zure regen veroorzaakt. De kommaformule is N,O
stofeigenschap
een eigenschap waaraan je een stof herkent, bijvoorbeeld de geur
stollen
vloeistofwordt vaste stof
stolpunt
temperatuur waarbij een vloeistof stolt
stoltraject
temperatuurgebied waarin een mengsel van vloeistoffen stolt
straling
uitgezonden energie van stoffen. Teveel straling beschadigt menselijk weefsel
suspensie
een troebel mengsel van water en een vaste stof die niet in water oplost
temperatuur
geeft aan hoe warm of koud iets is
teststrookje
strookje dat verkleurt als het met een bepaalde stof in aanraking komt
thermoharder
polymeer dat niet zacht wordt bij verwarmen
thermolyse
ontleding door warmte
thermoplast
polymeer dat zacht wordt bij verwarmen
toestandsaanduidingen
symbolen waarmee je de toestand van stoffen kunt aangeven, bijvoorbeeld (s) voor de vaste toestand
titreren
methode om door middel van zuur-base-reacties vast te stellen hoeveel van een zure (ofbasische) stofin een bepaalde zure (ofbasische) oplossing zit
universeelindicator
handig samengesteld mengsel van indicatoren, dat voor iedere pH-waarde een andere kleur heeft
veiligheid
verzameling maatregelen die ongelukken in de chemische industrie voorkomen
verbinding
ontleedbare stof. Als je een verbinding ontleedt, dan ontstaan twee of meer nieuwe stoffen
verbrandingsverschijnselen
wat je bij een brand kunt waarnemen, bijvoorbeeld vlammen en rook
verdelingsgraad
de verdelingsgraad zegt iets over de grootte van de deeltjes van een stof. Naarmate een stoffijner verdeeld is, is de verdelingsgraad groter
verhoudingsfornule
formule die aangeeft in welke verhouding de ionen in een zout voorkomen
verhoudingstabel
tabel waarin de massaverhouding van stoffen staat. Met behulp van de massaverhouding kun je een onbekende massa berekenen
verslag
uitvoerige uitgewerkte beschrijving van een onderzoek
verzadigde oplossing
een oplossing waar zoveel vaste stof in opgelost is als maar mogelijk is
vlam
een gloeiend gas
voedselbederf
giftig worden van voedsel door bacteriën en schimmels
volumepercentage
het volumegehalte, aangegeven in delen van 100 (procenten).
vonken
kleine gloeiende vaste deeltjes
voorvoegsels
mono = 1, di = 2, tri = 3, tetra = 4, penta = 5. Voorvoegsels worden in namen van moleculaire stoffen gebruikt.
waarneming
wat je bij een proef direct kunt opmerken: zien, ruiken, horen voelen of proeven
warenwet
wet waarin prducteisen zijn beschreven.
water
Water toonje aan met wit kopersulfaat. Het kopersulfaat wordt blauw
waterstof
licht en brandbaar gas. Waterstoftoon je aan met een vlam. Je hoort een 'plofje'
watervervuiling
vervuiling van water met metalen, zouten, zwerfvuil en olie
werkwijze
manier waarop je de onderzoeksvraag wilt onderzoeken
wit kopersulfaat
een reagens voor water
zacht water
water met weinig Ca2+ of Mg2+ ionen
zeep
zout dat gemaakt wordt uit vetten
zout
stof dat uit ionen bestaat en in opgeloste toestand elektrische stroom geleidt
zoutzuur
oplossing van waterstofchloride in water. Zoutzuur is een zure oplossing
zuivere stof
één stof
zure oplossing
oplossing die H+ ionen bevat en daardoor een pH kleiner dan 7 heeft. zuur smaakt en blauw lakmoes rood kleurt
zure regen
zure regen wordt veroorzaakt door zwaveldioxide en stikstofoxiden
zuur
stof die bij. het oplossen in water H+ ionen afstaat
zuur (wat betreft de pH)
een oplossing is zuur als de pH ervan < 7 is. Een zure oplossing kan een indicator van kleur laten veranderen
zuur-basereactie
reactie van een zure oplossing met een basische stof of basische oplossing, waardoor de zure oplossing ontzuurd
wordt
zuurgehalte
hoeveelheid zuur per liter
zuurgraad
geeft aan hoe zuur een stof is
zuurstof
is nodig om iets te verbranden. Zuurstof zit in lucht. Je toont zuurstof aan met een gloeiende houtspaander. De houtspaander vlamt op
zwaveldioxide
verbrandingsproduct dat luchtverontreiniging en zure regen veroorzaakt
zwavelzuur
veelgebruikte zure stof. Verdund zwavelzuur is een oplossing van zwavelzuur